شاید پیش خود فکر کنیم که تنها در صورتی می‌توانیم بگویم عقد، که تعهدی و یا توافقی برای ایجاد موضوعی به صورت مثبت انجام شود. مثلا انعقاد عقد بیع که با تحویل مبیع و گرفتن ثمن محقق می‌شود. اما جالب این است که در قانون مدنی فسخ عقد نیز یک نوع عقد محسوب می‌شود که به آن اقاله گفته می‌شود در حالی که هیچ معامله جدیدی محقق نشده است بلکه معامله قبلی که صورت گرفته است فسخ و منحل شده است. در این مقاله به این نوع از عقد می‌پردازیم.

منبع : اقاله چیست

تعریف و ماهیت اقاله

طبق قانون توافق طرفین عقد بر انحلال عقد و زوال آثار آن در آینده است.

اثر اقاله فسخ عقد است نه معامله‌ای جدید منتها فسخ، فقط انحلال عقد نیست بلکه زوال آثار عقد نسبت به آینده نیز هست. بدین معنا که با انحلال دو جانبه عقد نه تنها عقد فسخ می‌شود بلکه آثاری هم که می‌توانست در آینده داشته باشد نیز زائل می‌شود.

بعضی‌ها گمان می‌کنند اقاله نوعی ایقاع محسوب می‌شود ( ایقاع یعنی برهم زدن یک طرفه معامله) در حالیکه چنین نیست و عقد محسوب می‌شود.

اقاله به تراضی طرفین واقع می‌شود پس رکن اصلی عقد را با خود دارد.

توصیه می‌کنیم مقاله فسخ قرارداد را مطالعه نمایید.

توصیه می‌کنیم مقاله مستثنیات اقاله را مطالعه نمایید.

شرایط صحت اقاله

برای اینکه اقاله صورت گرفته صحیح باشد باید شرایط ذیل را داشته باشد:

۱- لزوم تراضی:

وقوع اقاله تشریفات خاصی ندارد و به همین اندازه که دو طرف درباره انحلال قرارداد به توافق برسند، واقع می‌شود خواه وسیله اعلام اراده لفظ باشد یا عمل باشد.

۲- اهلیت و جواز تصرف:

دو طرف عقد باید هنگام تراضی برای وقوع اقاله اهلیت تصرف در اموال خود را داشته باشند. پس اگر بعد از وقوع معامله یکی از دو طرف دیوانه شود دیگر اهلیت تصرف در اموال خود را ندارد لذا طرف مقابل برای انجام انحلال دو جانبه عقد باید با قیم وی به توافق و تراضی برسد.

۳- شرط فزونی و کاستی:

طبیعت اقاله بدین شکل است که برای انحلال عقد تاسیس شده به همان صورت اقاله شود و در عوض معامله بدون کم و زیاد شدن به دو طرف بازگردد، البته تغییرهای جزئی در عرف قابل چشم پوشی است.

۴- موضوع آن معلوم و معین باشد:

موضوع اقاله باید برای طرفین معین و معلوم باشد پس نمی‌توان یکی از چند معامله معلوم را به نحو مردد بر هم زد.

تلف عوض معامله

اگر یکی از دو عوض یا هر دو از بین رفته است آیا اقاله ممکن است!؟ ( تلف عوض هم به معنای این است که مال از بین رفته باشد و هم به معنای اینکه یک طرف مال را به ثالث انتقال داده باشد.)

طبق قانون تلف عوض مانع اقاله نیست منتهی باید بررسی کرد مالی که تلف شده است مثلی است یا قیمی. اگر مثلی است، مثل آن باید پرداخت شود و اگر قیمی است، قیمت آن باید پرداخت شود.

توصیه می‌کنیم مقاله مال و اموال را مطالعه نمایید.

انحلال عقد و بازگشت آثار آن

انحلال، فسخ قرارداد نسبت به آینده است و در گذشته اثری ندارد بدین معنا که وقتی دو طرف تراضی به اقاله می‌کنند آثار آینده را در برمی‌گیرد و مربوط به زمان عقد تا اقاله نمی‌شود. مثلا اگر خریدار ملکی قبل از اقاله بیع با فروشنده آن را به دیگری اجاره دهد، اقاله به قرارداد اجاره صدمه نمی‌زند و اجاره به قوت خود باقی است چون در زمانی که خریدار ملک را اجاره داده، مالک آن بوده است و حق هرگونه تصرف در آن را داشته است. همچنین در زمان اقاله فروشنده‌ آگاه به قرارداد اجاره شده است و با علم به قرارداد اجاره توافق به بر هم زدن آن کرده است.

منافعی که از لحظه انعقاد عقد تا لحظه اقاله به دست آمده، برای خریدار است؛ زیرا در آن زمان مالک بوده است. اگر منفعت از اصل مال جدا بشود مثل میوه درخت، اجرای این قاعده مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ اما اگر منفعت از اصل جدا نشود مثلا قیمت کالا گران شود، اجرای این قاعده با مشکل رو به رو می‌شود.

حکم قانون تکمیلی است نه امری، پس دو طرف می‌توانند درباره‌ منافع حادث شده چنان که می‌خواهند تراضی کنند.

مقرره تکمیلی

البته قانون در مقرره‌ای دیگر بیان کرده است که اگر مالک بعد از عقد در مال مورد معامله تصرفاتی انجام دهد که باعث افزایش بهای آن مال بشود می‌تواند در زمان اقاله مقدار قیمتی که به سبب عمل او زیاد شده است را بگیرد.

این مقرره هم تکمیلی است و طرفین می‌توانند همان ثمن را رد و بدل کنند بدون اضافه‌ قیمت پس همه چیز بستگی به توافق طرفین دارد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص اقاله، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون اقاله پاسخ دهند.